هراس اختلالی است مرتبط با اضطراب که با حملات ناگهانی و مکرر ترس و وحشت شدید همراه است. این حملات اغلب با علائم جسمی آزاردهنده‌ای مانند تپش قلب، تنگی نفس، سرگیجه و لرزش بروز پیدا می‌کنند و می‌توانند بسیار ناتوان‌کننده باشند. حملات هراس به عنوان حمله پنیک (یا پانیک) یا پنیک اتک (Panic Attack) نیز شناخته می‌شوند.
اگر چه تجربه حمله هراس برای تشخیص اختلال هراس ضروری است اما کافی نیست. برای تشخیص اختلال هراس باید این حملات کارکرد فرد را حداقل در یکی از زمینه‌های مهم زندگی مختل کرده باشند، برای خود فرد و/یا اطرافیان وی رنج آور باشند. همچنین باید فرد نگرانی فراوانی از رخ‌دادن مجدد حملات داشته باشد.
این مقاله جامع که با بهره‌گیری از منابع معتبر تهیه شده است، به شما در درک بهتر هراس، علل زمینه‌ای آن، علائم هشداردهنده، اختلالات همراه، روش‌های درمانی موجود، عوامل خطر و پیش‌آگهی این بیماری کمک می‌کند.
علائم و نشانه‌های حمله هراس
علائم اصلی حمله هراس حول محور حملات ناگهانی وحشت و ترس شدید شکل می‌گیرد. این حملات که می‌توانند در پاسخ به محرک بیرونی یا بدون هیچ محرک بیرونی خاصی روی دهند، دقایقی به طول انجامیده و فرد را به شدت مضطرب و آشفته می‌سازند.
علائم شایع حملات هراس عبارتند از:
احساس ترس یا ناراحتی شدید و ناگهانی
احساس مرگ قریب‌الوقوع
تپش قلب
لرزش
تعریق
تنگی نفس یا احساس خفگی
درد یا ناراحتی قفسه سینه
سرگیجه یا سبکی سر
احساس سوزن سوزن شدن یا بی‌حسی
احساس غیر واقعی بودن محیط اطراف (مسخ واقعیت) یا احساس جدایی از خود (مسخ شخصیت)
ترس از دست دادن کنترل یا دیوانه شدن
لازم به ذکر است که شباهت برخی از این علائم به حمله قلبی، ضرورت مراجعه به پزشک متخصص در صورت بروز آن‌ها را گوشزد می‌کند. تشخیص درست و به موقع از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
علل و عوامل زمینه‌ساز هراس
علت دقیق هراس ناشناخته است، اما محققان بر این باورند که ترکیبی از عوامل ژنتیکی، بیولوژیکی و محیطی در بروز آن نقش دارند. برخی از این عوامل عبارتند از:
سابقه خانوادگی
داشتن سابقه خانوادگی اختلالات اضطرابی یا افسردگی می‌تواند خطر ابتلا به هراس را افزایش دهد.
استرس‌های محیطی
رویدادهای زندگی استرس‌زا مانند مشکلات مالی، مشکلات روابط عاطفی، ضایعات روحی و روانی ناشی از حوادث ناگوار یا تجربیات آسیب‌زا می‌توانند زمینه‌ساز حملات هراس شوند.
عدم تعادل مواد شیمیایی مغز
بر هم خوردن تعادل مواد شیمیایی خاص در مغز مانند سروتونین، که نقش مهمی در تنظیم خلق و خو و واکنش بدن به استرس ایفا می‌کند، می‌تواند در ایجاد هراس دخیل باشد.
مصرف مواد مخدر
سوء مصرف مواد مخدر و برخی داروها می‌تواند خطر ابتلا به این اختلال را افزایش دهد.
برخی شرایط پزشکی
برخی شرایط پزشکی خاص مانند بیماری تیروئید یا مشکلات قلبی نیز می‌توانند علائمی شبیه به حملات هراس ایجاد کنند. بنابراین تشخیص افتراقی دقیق از سوی پزشک متخصص ضروری است.
اختلالات همبود
هراس اغلب با سایر اختلالات روانی همراه است، از جمله:
آگورافوبیا (Agoraphobia)
ترس شدید از موقعیت‌هایی که فرار از آن‌ها دشوار است یا کمک در دسترس نیست. افراد مبتلا به آگورافوبیا ممکن است از بیرون رفتن از منزل، استفاده از وسایل نقلیه عمومی یا حضور در مکان‌های شلوغ واهمه داشته باشند. این ترس می‌تواند ناشی از تجربه یک حمله هراس در گذشته در چنین موقعیت‌هایی باشد.
اختلال وسواسی-جبری (OCD)
افکار مزاحم، تکراری و ناخواسته (وسواس) و رفتارهای تکراری به قصد کاهش اضطراب ناشی از آن افکار (اجباری). افراد مبتلا به OCD ممکن است دچار وسواس‌هایی مرتبط با سلامتی شوند و به دلیل ترس از ابتلا به بیماری، دائماً بدن خود را چک کنند یا رفتارهای خاصی را در جهت اطمینان بخشی به خود تکرار کنند، مانند توجه موشکافانه به فعالیت‌های طبیعی بدن.
اختلال اضطراب فراگیر(GAD)
نگرانی مکرر و مداوم از اتفاقاتی که ممکن است در آینده رخ دهند. گاهی اضطراب به صورت متداوم وجود دارد اما فرد از دلیل آن آگاه نیست. تشابه اضطراب و حمله هراس، نیاز به بررسی توسط متخصص را بیشتر می‌کند.
اختلال افسردگی اساسی(MDD)
احساس غم، ناامیدی یا بی‌حوصلگی مداوم در بیشتر اوقات روز و اکثر روزها. در این اختلال ممکن است نشخوار فکری، نگرانی یا احساس بی‌ارزشی پیش‌زمینه‌ای برای رو دادن حملات هراس باشند.
اختلال اضطراب اجتماعی(SAD)
اضطراب و نگرانی از قرار گرفتن در موقعیت‌های اجتماعی که می‌تواند به صورت‌های موقعیتی (ترس از بودن در موقعیت) و عملکردی (ترس از عملکرد نادرست) بروز یابد. ممکن است اضطراب فرد در موقعیت‌های اجتماعی به صورت حمله هراس بروز کند.
اختلال سوء مصرف مواد و الکل
سوء مصرف مواد و الکل جهت کاهش اضطراب و اطمینان از روی ندادن حمله هراس محتمل است. در این شرایط علاوه بر درمان اختلال هراس به ترک ماده اعتیاد آور نیز نیاز است.
اختلال استرس پس از سانحه(PTSD)
تجربه تروما، علائم اضطراب مکرر و تجربه دوباره تروما به صورت خاطرات مزاحم، فلاش بک و کابوس. چه در لحظه تجربه تروما چه در زمانی که فرد این تجربه را به خاطر می‌آورد احتمال حمله هراس وجود دارد. حتی ممکن است فرد مبتلا به اختلال استرس پس از سانحه بدون وجود محرک مشخصی که یادآور تروما باشد دچار حمله هراس گردد.
روش‌های درمانی
خبر خوش آن است که هراس قابل درمان است. با تشخیص درست و دریافت درمان‌های مناسب، می‌توان علائم این اختلال را کنترل کرد و کیفیت زندگی را به شکل قابل توجهی بهبود بخشید. رایج‌ترین روش‌های درمانی هراس عبارتند از:
روان‌درمانی شناختی-رفتاری (CBT)
این نوع درمان به فرد کمک می‌کند تا الگوهای تفکر منفی را که می‌تواند باعث حملات هراس شود، شناسایی و تغییر دهد. در CBT، فرد یاد می‌گیرد که چگونه علائم جسمی حملات وحشت را کنترل کند و از موقعیت‌هایی که باعث اضطراب او می‌شوند، به شکل منطقی‌تری برخورد کند و از اجتناب آن‌ها بکاهد.
درمان پذیرش و تعهد(ACT)
این نوع درمان به درمانجو کمک می‌کند تا افکار و تصاویری که شروع کننده حمله هراس هستند را شناسایی کرده و از آن‌ها فاصله بگیرد. همچنین به فرد کمک می‌کند تا با پذیرش احساس اضطراب به رفتارهای متعهدانه در مسیر ارزش‌ها بپردازد.
دارو درمانی
داروهای ضد اضطراب و داروهای ضد افسردگی می‌توانند در کاهش علائم موثر باشند. روانپزشک متخصص بر اساس شرایط فرد، بهترین گزینه دارویی را تجویز خواهد کرد. مصرف دارو معمولاً در کنار سایر روش‌های درمانی مانند روان‌درمانی صورت می‌گیرد.
اهمیت مراجعه به متخصص
اگر شما یا کسی که می‌شناسید علائم هراس را تجربه می‌کنید، مهم است که در اسرع وقت به دنبال کمک حرفه‌ای باشید. مراجعه زودهنگام به متخصص می‌تواند به تشخیص درست بیماری و شروع درمان منجر شود. تشخیص به موقع و شروع درمان‌های زودهنگام می‌تواند به کنترل علائم هراس و پیشگیری از بروز عوارض جانبی احتمالی آن کمک کند. علاوه بر مراجعه به درمانگر می‌توانید از گروه‌های حمایتی بیماران مبتلا به هراس نیز کمک بگیرید. صحبت کردن با افرادی که شرایط مشابهی را تجربه کرده‌اند می‌توانند در مسیر درمان روحیه بخش باشد.
مقابله با حملات هراس
در کنار درمان‌های اصلی، تکنیک‌های آرام‌سازی نیز می‌توانند در مدیریت حملات هراس مفید باشند. این تکنیک‌ها عبارتند از:
تمرینات تنفسی عمیق: تنفس عمیق و آرام می‌تواند به کاهش علائم فیزیکی حمله هراس مانند تپش قلب و تنگی نفس کمک کند.
آرام‌سازی تدریجی عضلات: منقبض کردن و سپس رهاسازی آرام گروه‌های مختلف عضلانی به تدریج می‌تواند تنش عضلانی ناشی از اضطراب را کاهش دهد.
تصویرسازی هدایت‌شده: تصور کردن مکان‌های آرامش‌بخش و سناریوهای آرام‌کننده می‌تواند به کاهش استرس و اضطراب در حین حمله هراس کمک کند.
پیش‌آگهی
پیش‌آگهی این اختلال با تشخیص درست و پیگیری درمان مناسب، امیدوارکننده است. بسیاری از افراد مبتلا به هراس با رعایت نکات درمانی و مصرف داروهای تجویزی می‌توانند علائم خود را کنترل کرده و زندگی پربار و رضایت‌مندی داشته باشند.
نتیجه‌گیری
هراس اختلالی است که می‌تواند زندگی روزمره فرد را تحت تاثیر قرار دهد. اما به خاطر داشته باشید که شما تنها نیستید. با تشخیص به موقع، دریافت درمان‌های مناسب و رعایت نکات خودمراقبتی می‌توانید بر این اختلال غلبه کنید و زندگی شاد و سالمی را تجربه نمایید.
