فوبیا نوعی اختلال اضطرابی است که باعث می‌شود فرد نسبت به یک موقعیت، موجود زنده، مکان یا شیء، ترس شدیدی را تجربه کند. فوبیا از یک ترس ساده و گذرای روزمره که همه تجربه می‌کنیم فراتر می‌رود. اختلال فوبیا شامل ترس بسیار زیادی است که برای فرد ناتوان کننده و غیر قابل تحمل می‌شود. در واقع واکنش اضطرابی به قدری تجربه ناخوشایندی ایجاد می‌کند که از محرک ترسناک، واکنش شدیدتری را برمی‌انگیزاند. هنگامی‌که یک فرد فوبیا دارد، اغلب زندگی خود را طوری برنامه ریزیمی‌کند تا از آنچه به نظر آنها خطرناک است اجتناب کنند. تهدید تصور شده بزرگتر از هر تهدید واقعی ناشی از عامل مضطرب کننده است.
علائم: رنج در سکوت
فرد مبتلا به فوبیا علائم زیر را تجربه خواهد کرد:
- احساس اضطراب غیرقابل کنترل وقتی در معرض منبع ترس قرار می‌گیرد
- احساسی که باید به هر قیمتی از منشأ آن ترس اجتناب کرد
- وقتی در معرض ماشه قرار می‌گیرید نمی‌تواند به درستی عمل کند
- اعتراف به اینکه ترس غیرمنطقی، غیرمنطقی و اغراق آمیز است، همراه با ناتوانی در کنترل احساسات
علائم بدنی
هنگامی که فرد در معرض محرک ترسناک قرار می‌گیرد، احتمالاً احساس وحشت و اضطراب شدید را تجربه می‌کند. اثرات فیزیکی این احساسات می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- تعریق
- تنفس غیر طبیعی
- ضربان قلب تسریع شده
- لرزیدن
- گرگرفتگی یا لرز
- یک احساس خفگی
- درد یا سفتی قفسه سینه
- دلشوره داشتن
- سوزن و سوزن
- دهان خشک
- سردرگمی‌و سردرگمی
- حالت تهوع
- سرگیجه
- سردرد
احساس اضطراب را می‌توان به سادگی با فکر کردن در مورد موضوع فوبیا ایجاد کرد. در مورد کودکان کوچکتر، والدین ممکن است مشاهده کنند که آنها گریه می‌کنند، بسیار چسبنده می‌شوند یا سعی می‌کنند پشت پاهای والدین یا یک شی پنهان شوند. آنها همچنین ممکن است برای نشان دادن ناراحتی خود عصبانی شوند.
انواع فوبیا
رایج ترین فوبیاهای خاص عبارتند از:
- کلاستروفوبیا: ترس از قرار گرفتن در فضاهای محدود و محدود
- ایروفوبیا: ترس از پرواز
- آراکنوفوبیا: ترس از عنکبوت
- ترس از رانندگی: ترس از رانندگی
- امتوفوبیا: ترس از استفراغ
- اریتروفوبیا: ترس از سرخ شدن
- هیپوکندری: ترس از بیمار شد
- Zoophobia: ترس از حیوانات
- Aquaphobia: ترس از آب
- آکروفوبیا: ترس از ارتفاع
- فوبیای خون، آسیب و تزریق (BII): ترس از صدمات مربوط به خون منبع مورد اعتماد
- اسکالا فوبیا: ترس از پله برقی
- تونل فوبیا: ترس از تونل
افراد تقریباً از هر چیزی می‌توانند فوبیا داشته باشند. همچنین، با تغییر جامعه، فهرست محرک‌های بالقوه تغییر می‌کند. به عنوان مثال، نوموفوبیا ترس از بدون تلفن همراه یا کامپیوتر بودن است.
علل
علت دقیق فوبیا هنوز ناشناخته است، اما محققان بر این باورند که ترکیبی از عوامل ژنتیکی، عصبی و محیطی در ایجاد آن نقش دارند.
ژنتیک: شواهد نشان می‌دهد که سابقه خانوادگی اضطراب و فوبیا می‌تواند خطر ابتلا به این اختلال را در فرد افزایش دهد.
عوامل عصبی: برخی از تحقیقات نشان می‌دهد که تفاوت‌هایی در نحوه عملکرد مغز افراد مبتلا به فوبیا وجود دارد.
تجربیات تروماتیک: رویدادهای تروماتیک در دوران کودکی یا بزرگسالی، مانند تصادف، بلایای طبیعی یا مورد حمله قرار گرفتن، می‌توانند منجر به ایجاد فوبیا شوند.
یادگیری: مشاهده فوبیا در یک فرد دیگر، مانند یک والدین یا خواهر و برادر، می‌تواند خطر ابتلا به همان فوبیا را در فرد افزایش دهد.
نحوه عملکرد مغز در حین فوبیا
برخی از نواحی مغز وقایع خطرناک یا بالقوه کشنده را ذخیره و به یاد می‌آورند.
اگر فردی بعداً در زندگی با یک رویداد مشابه روبرو شود، آن نواحی از مغز حافظه استرس زا را بازیابی می‌کنند، گاهی اوقات بیش از یک بار. این باعث می‌شود بدن واکنش مشابهی را تجربه کند.
در فوبیا، مناطقی از مغز که با ترس و استرس سر و کار دارند، رویداد ترسناک را به طور نامناسب بازیابی می‌کنند.
محققان دریافته‌اند که فوبیا اغلب به فعالیت آمیگدال، که در پشت غده هیپوفیز در مغز قرار دارد، مرتبط است. آمیگدال می‌تواند باعث ترشح هورمون‌های «جنگ یا گریز» شود. این هورمون‌ها بدن و ذهن را در حالت بسیار هوشیار و استرس قرار می‌دهند.
درمان
فوبیاها قابل درمان هستند و افرادی که به آن مبتلا هستند تقریباً همیشه از اختلال خود آگاه هستند. این آگاهی به تشخیص کمک زیادی می‌کند. اگر فوبیا مشکلات شدیدی ایجاد نکند، اکثر مردم متوجه می‌شوند که صرفاً اجتناب از منبع ترس به آنها کمک می‌کند کنترل خود را حفظ کنند. بسیاری از افراد مبتلا به فوبیای خاص به دنبال درمان نمی‌روند زیرا این ترس‌ها اغلب قابل کنترل هستند. اجتناب از محرک در برخی از فوبیاها ممکن نیست، همانطور که اغلب در مورد فوبیاهای پیچیده اتفاق می‌افتد. در این موارد، صحبت با یک متخصص سلامت روان می‌تواند اولین قدم برای بهبودی باشد.
صحبت با روانشناس یا روانپزشک اولین قدم مفید در درمان است. بیشتر فوبیاها با درمان مناسب قابل درمان هستند. هیچ درمان واحدی وجود ندارد که برای هر فرد مبتلا موثر باشد. درمان باید متناسب با فرد باشد تا بتواند موثر واقع شود. روانپزشک یا روانشناس ممکن است رفتار درمانی، داروها یا ترکیبی از هر دو را توصیه کنند. هدف درمان کاهش علائم ترس و اضطراب و کمک به افراد برای مدیریت واکنش‌های خود به موضوع فوبیا است.
داروها
داروهای زیر برای درمان موثر هستند:
مسدود کننده‌های بتا
اینها می‌توانند به کاهش علائم فیزیکی اضطراب که می‌تواند همراه با فوبیا باشد کمک کند. عوارض جانبی ممکن است شامل ناراحتی معده، خستگی، بی خوابی و سردی انگشتان باشد.
داروهای ضد افسردگی
مهارکننده‌های بازجذب سروتونین (SSRIs) معمولاً برای افراد مبتلا به فوبیا تجویز می‌شوند. آنها بر سطح سروتونین در مغز تأثیر می‌گذارند و این می‌تواند باعث خلق و خوی بهتر شود. SSRIها در ابتدا ممکن است باعث تهوع، مشکلات خواب و سردرد شوند. اگر SSRI جواب ندهد، پزشک ممکن است یک مهارکننده مونوآمین اکسیداز (MAOI) را برای فوبیای اجتماعی تجویز کند. افرادی که دارای MAOI هستند ممکن است مجبور شوند از انواع خاصی از غذا اجتناب کنند. عوارض جانبی در ابتدا ممکن است شامل سرگیجه، ناراحتی معده، بی قراری، سردرد و بی خوابی باشد. مصرف یک ضد افسردگی سه حلقه‌ای (TCA)، مانند کلومیپرامین یا آنافرانیل نیز به علائم فوبیا کمک می‌کند. عوارض جانبی اولیه می‌تواند شامل خواب آلودگی، تاری دید، یبوست، مشکلات ادراری، ضربان قلب نامنظم، خشکی دهان و لرزش باشد.
آرام بخش‌ها
بنزودیازپین‌ها نمونه‌ای از مسکن‌هایی هستند که ممکن است تجویز شوند. اینها ممکن است به کاهش علائم اضطراب کمک کنند. به افرادی که سابقه وابستگی به الکل دارند نباید داروهای آرام بخش داده شود. در سال 2020، سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) هشدار خود را در مورد بنزودیازپین‌ها تقویت کرد. استفاده از این داروها می‌تواند منجر به وابستگی فیزیکی شود و ترک خودسرانه می‌تواند کشنده باشد. ترکیب آنها با الکل، مواد افیونی و سایر مواد می‌تواند منجر به مرگ شود. هنگام استفاده از این داروها، رعایت دستورات پزشک ضروری است.
رفتار درمانی و روان درمانی
تعدادی گزینه درمانی برای درمان فوبیا وجود دارد.
حساسیت زدایی یا مواجهه درمانی
این روش درمانی می‌تواند به افراد مبتلا به فوبیا کمک کند تا پاسخ خود را به منبع ترس تغییر دهند. افراد به تدریج در معرض محرک اضطراب‌زا طی یک سری مراحل (از شدت اضطراب کم به زیاد) قرار می‌گیرند. به عنوان مثال، فردی که به ترس از پرواز در هواپیما مبتلا است، ممکن است مراحل زیر را تحت راهنمایی انجام دهد:
- وی ابتدا به پرواز فکر خواهد کرد.
- درمانگر از او می‌خواهد که تصاویر هواپیما را ببیند.
- فرد به یک فرودگاه خواهد رفت.
- او با نشستن در یک کابین هواپیما شبیه سازی شده با اضطراب رو به رو خواهد شد.
- بالاخره سوار هواپیما می‌شود.
درمان شناختی رفتاری (CBT)
درمانگر یا مشاور به فرد مبتلا به فوبیا کمک می‌کند تا راه‌های مختلف درک و واکنش نسبت به منبع فوبیا خود را بیاموزد. این آگاهی می‌تواند مقابله را آسان تر کند. مهمتر از همه، CBT می‌تواند به فرد مبتلا آموزش دهد که احساسات و افکار خود را کنترل کنند و در مواجهه با محرک ترسناک، کمتر دچار اضطراب شوند.
گروه‌های حمایتی
علاوه بر درمان‌های ذکر شده، پیوستن به گروه‌های حمایتی نیز می‌تواند در مسیر مقابله با فوبیا مفید باشد. در این گروه‌ها، افراد مبتلا به فوبیا می‌توانند تجربیات خود را به اشتراک بگذارند، از یکدیگر حمایت بگیرند و احساس انزوا را کاهش دهند.
مثال‌هایی از فوبیا و درمان آنها:فوبیاها با روش‌های مختلفی قابل درمان هستند و بهترین شیوه درمانی به نوع فوبیا و شدت علائم بستگی دارد. در اینجا به چند نمونه از فوبیاهای رایج و روش‌های درمانی آنها اشاره می‌کنیم:
- آراکنوفوبیا (ترس از عنکبوت): فرد مبتلا به آراکنوفوبیا ممکن است از دیدن عنکبوت دچار حمله‌ی اضطراب شود. در مواجهه درمانی، او به تدریج در معرض تصاویر عنکبوت قرار می‌گیرد، سپس با عنکبوت‌های پلاستیکی تمرین می‌کند و در نهایت، ممکن است بتواند با یک عنکبوت واقعی در یک محیط کنترل‌شده مواجه شود. درمانگر در طول این فرآیند به فرد کمک می‌کند تا تکنیک‌های آرامش‌بخش را به کار گیرد و با اضطراب ناشی از مواجهه کنار بیاید.
- آگورافوبیا (ترس از مکان‌های باز یا شلوغ): فرد مبتلا به آگورافوبیا ممکن است از بیرون رفتن از خانه یا حضور در مکان‌های شلوغ مانند مراکز خرید یا وسایل نقلیه عمومی اجتناب کند. درمانگر به فرد کمک می‌کند تا با ترس‌های خود روبرو شود و به تدریج فعالیت‌های بیشتری را در خارج از خانه انجام دهد. این فرایند ممکن است با همراهی یک فرد مورد اعتماد در بیرون از خانه آغاز شود و به تدریج فرد بتواند به تنهایی با موقعیت‌های ترسناک روبرو شود.
- ایروفوبیا (ترس از پرواز): فرد مبتلا به ایروفوبیا ممکن است از سفر با هواپیما به شدت وحشت داشته باشد. رفتار درمانی شناختی (CBT) می‌تواند به او کمک کند تا افکار منفی خود در مورد پرواز را به چالش بکشد و جایگزین آنها با افکار منطقی‌تر کند. به عنوان مثال، درمانگر به فرد کمک می‌کند تا با آمار ایمنی پرواز آشنا شود و بداند که حوادث هوایی بسیار نادر هستند. همچنین، تکنیک‌های آرامش‌بخش مانند تمرینات تنفسی می‌توانند به فرد کمک کنند تا اضطراب ناشی از پرواز را کنترل کند.
سخن پایانی
فوبیا نباید مانع از زندگی کردن شما به طور کامل شود. با آگاهی از علائم، علل و روش‌های درمانی، می‌توانید بر ترس‌های خود غلبه کنید و زندگی پربار و رضایت‌بخشی داشته باشید. به خاطر داشته باشید که شما تنها نیستید. میلیون‌ها نفر در سراسر جهان با فوبیا زندگی می‌کنند و بر آن غلبه می‌کنند. با برداشتن اولین قدم و درخواست کمک، می‌توانید زندگی خود را متحول کنید.
